Šekspyriško dramatizmo kupina Barboros Radvilaitės ir Žygimanto Augusto meilės istorija šiandien suvokiama romantizuotai, tačiau jų gyvenamuoju metu ji susilaukė aršios Žygimanto Augusto motinos – Bonos Sforcos karališkojo dvaro aplinkos reakcijos. Tam buvo net keletas priežasčių. Žygimantas Augustas nesitenkino antraeiliu vaidmeniu valstybės valdyme, slydo iš motinos įtakos ir tai kurstė valdingos Bonos ir jos sūnaus konfliktą. Žygimanto Augusto meilė motinai buvo prieraišumo, nuolankumo, baimės ir priešiškumo raizginys. Nuo šio apsėdimo jį galėjo išvaduoti tik meilė kitai moteriai.
Bona Sforca žmonos savo sūnui dairėsi kilmingiausiuose karališkuose dvaruose. Žygimantas Augustas priklausė Europos valdžios elitui, kurį sudarė imperatoriai, karaliai ir kunigaikščiai. Jis kraujo ryšiais buvo susijęs su Habsburgų ir Arigoniečių giminėmis, jo protėviai labai skirtingi tautiniu požiūriu didikai, tarp jų buvo du lietuviai, du rusėnai, keturi vokiečiai, šeši italai, vienas ispanas ir viena prancūzė. Tad Bona Sforca savo sūnui ieškojo žmonos, kuri atvertų jam strategines pozicijas Europos politikoje. Todėl jai buvo baisus smūgis, kai Žygimantas Augustas ryžosi vesti buvusią meilužę, kad ir iš iškilios Lietuvos didikų giminės, vis dėlto karališko statuso neatitinkančią Barborą Radvilaitę. Žygimantas Augustas ryžtingai pasipriešino motinos karalienės spaudimui, vyravusiai dvaro opinijai ir vedė Barborą. Tačiau jų meilei nebuvo lemta laimingai išsiskleisti, nes jau po metų Barbora susirgo kažkokia neaiškia liga ir mirė. Būta įtarimų, ar tik prie šios mirties neprisidėjo Bona...
Barboros valia, ji buvo palaidota ne jai priešiškuose Vavelio rūmuose, o Vilniuje. 1551 m. gegužės 26 d. gedulinga eisena pajudėjo iš Krokuvos į Vilnių. Karstą lydėjo Žygimantas Augustas, kiekviename miestelyje ar kaimelyje nulipdamas nuo žirgo ir eidamas paskui karalienės Barboros katafalką pėsčiomis. Jį pasitikdavo tylinčių žmonių minios ir varpų gaudesys. Karstas buvo įnešamas į bažnyčią ir laikomos pamaldos. Šį piligrimystė truko kone mėnesį ir tapo Žygimantui Augustui giliu išgyvenimu. 1551 m. birželio 23 d. Barboros palaikai atgulė Vilniaus katedroje šalia pirmosios Žygimanto Augusto žmonos Elžbietos Habsburgaitės.
Kompozicinę pavaikslo ašį sudaro laidotuvių eisena, kurią užbaigia į viršų kylanti linija, įprasminanti karalienės Barboros paėmimą į dangų. Gedulingos procesijos atvykimas į gimtąjį miestą pavirsta karalienės Barboros įėjimu į Vilniaus Legendą. Paveikslo centre, laidotuvių katafalką dengiančio Žygimanto Augusto gobeleno fone, tarp Lietuvos ir Lenkijos herbų, tarsi tarp dviejų traukos centrų, amžinam blaškymuisi ir skausmingam dualizmui pasmerkta Žygimanto Augusto figūra, kurią atsisveikinimo gestu palydi į dangų iškylanti Barbora.
PT
A história de amor entre Barbora Radvilaitė e Sigismund Augustus, cheia de dramatismo Shakespeariano, é hoje entendida como romântica. Naqueles tempos esse amor recebeu duras críticas da corte real e da mãe de Sigismund Augustus, a rainha Bona Sforza. Havia no entanto algumas razões. Sigismund Augustus não estava contente com o seu papel secundário na governação do país e foi-se libertando da influência da mãe. Isso revoltou-a, iniciando-se um conflito entre a rainha e o filho. O amor de Sigismund pela mãe foi uma mistura de carinho, respeito, medo e hostilidade. Apenas o amor por outra mulher poderia libertá-lo de tudo isso.
Bona Sforza procurou esposa para o filho nos palácios mais nobres da época. Sigismund pertenceu à elite europeia de imperadores, reis e duques. Ele tinha laços de sangue com as famílias Habsburgo e Aragão. Havia várias nacionalidades nos seus ancestrais: dois lituanos, dois russos, quatro alemães, seis italianos, um espanhol e uma francesa. Bona Sforza procurou portanto uma esposa para o filho que pudesse abrir posições estratégicas na política europeia. Foi um rude golpe para ela quando Sigismund decidiu casar-se com a sua amante Barbora Radvilaitė, de uma família nobre lituana famosa mas sem status real. Sigismund resistiu à pressão da mãe, sua rainha e à opinião geral do palácio, casando com Barbora. Infelizmente este amor estava destinado a não florescer pois cerca de um ano depois Barbora adoeceu com uma doença desconhecida e faleceu. Houve boatos sobre um possível envolvimento de Bona nesta morte...
Cumprindo os desejos de Barbora, ela não foi enterrada no Palácio de Wawel, onde não se sentia acarinhada, mas em Vilnius. No dia 26 de Maio de 1551 o cortejo fúnebre saiu de Cracóvia para Vilnius. Sigismundo acompanhou o caixão durante toda a viagem entre Cracóvia e Vilnius, percorrendo a pé cada cidade por onde passou o cortejo, atrás dos restos mortais de Barbora. Durante a viagem, ele foi recebido por multidões em silêncio e pelo repique dos sinos das cidades. O caixão foi passando por várias igrejas, e foram celebradas missas. Essa peregrinação durou quase um mês e foi uma experiência profunda para Sigismund Augustus. No dia 23 de Junho de 1551 o corpo de Barbora foi enterrado na Catedral de Vilnius, ao lado de Elisabeth de Habsburgo, a primeira esposa de Sigismund.
O eixo principal desta composição é composto pelo cortejo fúnebre, eixo esse que acaba com uma linha ascendente simbolizando a subida ao céu de Barbora. A chegada do cortejo fúnebre à sua cidade natal representa a entrada da rainha Barbora para o Imaginário da cidade Vilnius, torna-se assim numa das suas lendas. No centro do quadro, no fundo da tapeçaria de Sigismund Augustus que cobre a tumba fúnebre, entre os brasões da Lituânia e da Polónia, como entre dois pólos de atracção, está a figura de Sigismund Augustus, condenado a vaguear num perpétuo e doloroso dualismo, num gesto de despedida a Barbora, na sua ascensão aos céus.
Giedrius Kazimierenas
